W tłumaczeniu angielskiego, chińskiego i włoskiego bardzo ważną rolę odgrywa kontekst. Tłumacz pracuje nie tylko z tym wszystkim, o czym można powiedzieć, że jest „widoczne”, ale i tym wszystkim, co jest „ukryte” lub czego nie da się dostrzec okiem laika. Należy więc umieć czytać między słowami. Dlaczego kontekst jest tak bardzo ważny w pracy tłumaczy? Co warto i należy wiedzieć o tym pojęciu? Te informacje na pewno Ci się przydadzą!

Kontekst — definicja

Słowo „kontekst” w Słowniku Języka Polskiego PWN ma cztery definicje. Pierwsza z nich mówi nam, że jest to fragment tekstu niezbędny do pełnego zrozumienia konkretnych wyrazów lub wyrażeń. Druga odnosi się do zespołu czynników, które są z czymś powiązane. Trzecia wyjaśnia pojęcie jako zespół jednostek językowych stanowiących otoczenie dla konkretnej jednostki. W czwartym, ostatnim znaczeniu, są to wszystkie niezbędne odniesienia potrzebne do zrozumienia utworu literackiego /publikacji naukowej /innei. Z terminem tym spotkamy się również w tłumaczeniu wspomaganym komputerowo, gdzie określa on nam otoczenie dowolnego tekstu.

Rodzaje kontekstów i czynniki istotne podczas jego ustalania

Łacińskie słowo contextus to nasz „kontekst”. Pojęcie to także kojarzone jest z takimi słowami jak „związek”, „łączność” i „zależność”. Zwykle termin ten wiązany jest z komunikacją językową i rozumiany jako łączenie danego fragmentu tekstu czy słowa (również wypowiedzi) z treścią tekstu czy słów, które po nich następują lub też je poprzedzają.

Weźmy na przykład słowo „morze”. W języku polskim pod tym wyrazem kryć się może zarówno „woda”, „rozległy obszar wody”, jak i „morze piasku”. Jak na pewno zdajesz sobie sprawę, ostatnie wyrażenie ma mało wspólnego z wodą, a rozumiemy jako pustynię.

Słowo „kontekst” może odnosić się do dyskusji, rozmowy, negocjacji czy intencji danej osoby. Może zmienić znaczenie słowa. Niestety nie zawsze każdy wyłapie czy odkoduje go w sposób prawidłowy. Przez co może spowodować nie tylko problemy w komunikacji, ale doprowadzić do nieporozumień czy wręcz konfliktów.

Językoznawstwo dzieli zazwyczaj kontekst na: frazeologiczny (związki frazeologiczne i idiomy) oraz na kontekst zdaniowy i kontekst sytuacyjny. Pozwólmy sobie teraz rozłożyć na czynniki pierwsze ostatni z nich. Tłumacz pracuje nad treścią informacji, dokumentu lub publikacji. W tej sytuacji musi wziąć pod uwagę kilka ważnych czynników, aby dokładnie i we właściwy sposób przełożyć materiał, nad którym pracuje. Mowa tu o zlokalizowaniu sytuacji w czasie i przestrzeni, określeniu uczestników komunikacji i ról, jakie przyjmują. Trzeba też wziąć pod uwagę wszystko to, co wiąże się z intencją autora tekstu.

Kontekst w pracy tłumacza — dlaczego jest ważny?

Każdy, kto chce zostać tłumaczem, powinien wziąć pod uwagę to, że praca z tekstem to nie tylko przekładanie słów z języka źródłowego na język docelowy. W trakcie procesu przekładu trzeba wziąć pod uwagę tak zwany „kontekst”. Jak zapewne orientujesz się, to pojęcie dość abstrakcyjne (wcześniej przytoczyliśmy Ci jego wszystkie powszechne znaczenia). W tłumaczeniu trudność polega na tym, że ów kontekst zazwyczaj jest ukryty, niewidoczny lub bardzo trudny do wyłapania i zrozumienia przez odbiorcę docelowego.

Tłumacze mogą mieć do czynienia z kontekstem frazeologicznym (na pewno zdajesz sobie sprawę, ile trudności nastręczają, chociażby idiomy…) i z kontekstem sytuacyjnym (chodzi tu o umieszczenie konkretnych słów w czasie i przestrzeni), który ma decydujący wpływ na odbiór treści i zrozumienie go przez czytelnika czy odbiorcę. Bardzo często chodzi tu o kontekst kulturowy i historyczny. A zważywszy na to, że np. język hindi i polski to będziemy mieli do czynienia z dwiema bardzo różnymi kulturami i osobami o odmiennej mentalności.

Weźmy na przykład taką sytuację: coś, co w Indiach jest obraźliwie, w Polsce może najwyżej spowodować pojawienie się uśmiechu na ustach. Zasada ta działa w dwie strony. Z tego właśnie powodu tłumacz powinien być czujny i czytać między słowami, aby nikogo nie urazić. Tym bardziej że często pracuje z dokumentami czy tekstami przeznaczonymi dla świata biznesu, handlu czy reklamy.

i Słownik Języka Polskiego PWN, hasło „kontekst”, https://sjp.pwn.pl/sjp/kontekst;2473490.html, aktualizacja z dnia 19.01.2020.