Sztuka tłumaczenia: przekłady starożytnych dzieł

Święty Hieronim, sir Richard Burton, Jorze Luis Borgis, Gregory Rabassa, Constance Garnett, Richard Pevear i Larissa Voldokhonsky, Edward George Seidensticker czy Stephen Mitchell to nazwiska doskonale znane miłośnikom książek i tłumaczom na całym świecie, to śmietanka specjalistów wśród najlepszych z najlepszych tłumaczy wszech czasów. Zawsze odgrywali niezwykle ważną rolę w społeczeństwie. Dobrym przykładem są tłumacze doby średniowiecza – przyczynili się do rozwoju języków lokalnych i tożsamości narodowych w tych językach. Współcześnie stali się niczym duchy, są niewidoczni, tylko niewielu z nich może pochwalić się tym, że ich nazwisko jest w jakikolwiek sposób znane. Dzięki ich umiejętnościom i wiedzy mamy dostęp do wielu bardzo starych dzieł.

Poszukujesz kompetentnego tłumacza języka starożytnego? Zależy ci na nawiązaniu współpracy z prawdziwym zawodowcem, który ma bardzo duże doświadczenie i wiedzę związaną nie tylko z danym językiem, ale i powiązaną z nim kulturą? Jeśli zależy ci na gwarancji jakości i uczciwej cenie, pomyśl nad tym, abym skontaktować się z ekspertami z renomowanego biura tłumaczeń – na przykład Biurem tłumaczeń SuperTłumacz!

Sztuka przekładu

Zacznijmy od tego czym w ogóle jest tłumaczenie? Najprościej można powiedzieć, że jest rozumieniem tematyki tekstu i następującego po nim przetwarzania tekstu równoważnego, zwanego również „tłumaczeniem”, które przekazuje ten sam przekaz w innym języku.

Tekst, który jest przełożony, nazywany jest tekstem źródłowym. Z kolei język, w którym jest tłumaczony, nazywamy językiem docelowym. Czasami produkt jest nazywany tekstem docelowym.

„Przekładając tekst, otwieramy Innym nowy świat, tłumaczymy go, a tłumacząc – przybliżamy, pozwalamy w nim przebywać, uczynić go cząstką naszego osobistego doświadczenia.”

(Ryszard Kapuściński)

„Niełatwo jest cudze pisma przekładać tak, by miejsca, które w obcym języku dobrze wyrażono, zachowały tę samą ozdobność w tłumaczeniu, ponieważ każdy język ma różne właściwości swoich wyrazów.”

(Hieronim ze Strydonu)

„Egipska Księga Umarłych”, „Epos o Gilgameszu”, „rigweda” /”Rygweda”, „Księga Pieśni” z klasyczną chińską poezją z XI-VI wieku p.n.e., klasyka starożytnej literatury greckiej, Biblia Hebrajska (Tanach), „Sztuka wojny” Sun Tzu, prace Konfucjusza, „Mahabharata”, literatura rzymska czy dzieła św. Augustyna – to zaledwie wycinek spuścizny po wiekach, które minęły, a do których światów mamy dostęp dzięki wiedzy i umiejętnościom tłumaczy. A przekłady tych najstarszych dzieł na świecie to w prawdziwym tego słowa znaczeniu sztuka.

Czytaj również:

• Ile języków zna dobry tłumacz?
• Wymierające języki
• O klauzuli Apostille

Świat starożytny

Przekład Biblii hebrajskiej na grecki w III wieku p.n.e. uważany jest powszechnie za pierwsze wielkie tłumaczenie w świecie zachodnim.

Większość z nas kojarzy je jako tzw. Septuagintę. Co ciekawe, jej nazwa odnosi się do 70 tłumaczy pracujących nad jej przekładem w Aleksandrii.

Z Listu Arysteasza, który pochodzi najprawdopodobniej z drugiej połowy II wieku, wiemy, że drugi władca Egiptu Ptolemeusz II Filadelfia zaprosił do Aleksandrii 72 uczonych żydowskich (po sześciu z każdego plemienia Izraela). Chciał, aby podjęli się przełożenia Tory na grekę. Za jego czasów przełożono jedynie Pięcioksiąg Mojżeszowy.

Każdy z przybyłych tłumaczy pracował w izolacji we własnej celi. Istnieje nawet legenda mówiąca o tym, że gdy ukończono pracę nad przekładem okazało się, że każda z siedemdziesięciu wersji jest identyczna.

Co ważne, wpisała się do historii i kultury jako ta, której tekst stał się źródłem dla późniejszych tłumaczeń na języki tj.: łaciński, koptyjski, ormiański, gruziński czy wiele innych.

Kilka faktów o Septuagincie:

• Pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego i aramejskiego na grekę,

• powstała pomiędzy 250 a 150 rokiem p.n.e.,

• cytaty Starego Testamentu w Nowym Testamencie w znaczącej większości pochodzą właśnie z niej – aż 300 z 350 cytatów ST jest zgodnych z wersją Septuaginty,

• miała także wpływ na Wulgatę, zwłaszcza na Peszittę (przekład na język syryjski),

• najstarsze sześć niewielkich jej fragmentów należy do tzw. rękopisów z Qumran.

Debata starożytnych na temat tłumaczeń

Już w II wieku p.n.e. Terencjusz (Publiusz Terentius Afer) – komediopisarz rzymski, którego komedie zachowały się do dziś dnia. Przez wiele osób być może bardziej kojarzony jako autor słynnych słów: „Człowiekiem jestem; nic, co ludzkie, nie jest mi obce” – zaadaptował greckie komedie na język rzymski.

Właśnie w tym czasie rozpoczęła się debata odnosząca się do tłumaczeń – przekładać słowo w słowo czy bardziej kierować się sensem…?

• Święty Hieronim ze Strydonu – święty Kościoła katolickiego, prawosławnego i koptyjskiego, doktor Kościoła, apologeta chrześcijaństwa, wyznawca – opowiadał się za poczuciem sensu. Doszedł do takich wniosków podczas tłumaczenia Biblii na język łaciński (tzw. Wulgaty).

• Cyceron – wybitny pisarz, mówca, polityk, dowódca wojskowy, filozof, prawnik, kapłan rzymski – również był przeciwny tłumaczeniu słowo w słowo. Osobiście przekładał teksty z greki na łacinę. Pracę tłumacza porównywał do dzieła artysty.

• Kumaradżiwa – mnich buddyjski, uczony, tłumacz, propagator buddyzmu. Znany z płodnego tłumaczenia na język chiński tekstów buddyjskich napisanych w sanskrycie. Jego najsłynniejszym dziełem jest przekład „Diamentowej Sutry”. Tłumaczenia Kumaradżiwy miały głęboki wpływ na chiński buddyzm. Słynął z tego, że bardziej zależało mu na przekazaniu istoty sutry niż na jej dosłownym przekładzie. Nie stanowiło też dla niego problemu dokonywanie skrótów. Przyjmuje się, że przetłumaczył 294 teksty w 400 woluminach.

• Arabowie podjęli się także szeroko zakrojonych wysiłków translatorskich, aby przygotować arabskie wersje wszystkich najważniejszych greckich dzieł filozoficznych i naukowych.

Szukasz tłumacza, który sprosta wysokim wymaganiom? Zależy ci na kimś posiadającym duże doświadczenie, wiedzę i umiejętności? Do właściwych ludzi odpowiadających twoim potrzebom najprościej dotrzeć poprzez renomowane biuro tłumaczeń. Wybór takiej drogi to również gwarancja najwyższej jakości i ściśle określonych procedur współpracy, co na pewno jest ważna informacją dla wielu osób ceniących sobie pełen profesjonalizm.

Średniowiecze

Łacina była lingua franca zachodniego świata uczonego przez całe średniowiecze, miało jednak miejsce kilka tłumaczeń dzieł stworzonych po łacinie na języki narodowe.

W IX wieku Alfred Wielki, jeden z najwybitniejszych królów wczesnej Anglii, znacznie wyprzedził swój czas osobiście tłumacząc na staroangielski m.in. „Pociechę filozofii Boecjusza”, „Historię adversus paganos” Rozjusza, „Cura pastoralis” Grzegorza Wielkiego, a także „Historię kościelną ludu angielskiego” Bedy Czcigodnego. Tym samym przyczynił się do poprawy słabo rozwiniętej angielskiej prozy tamtych czasów. Przy okazji dążył do podniesienia poziomu wykształcenia wśród angielskiej ludności, także wśród tych urodzonych w niższych klasach społecznych.

W XII i XIII wieku Szkoła tłumaczy w Toledo (Escuela de Traductores de Toledo) stała się miejscem spotkań europejskich uczonych, którzy podróżowali i osiedlali się w Toledo w Hiszpanii, aby przetłumaczyć główne filozoficzne dzieła religijne, naukowe i medyczne.

Grupa uczonych miała w swoich szeregach reprezentantów trzech głównych religii: chrześcijaństwa, islamu i judaizmu. Przetłumaczyli duży dorobek autorów arabskich, a także uczonych starożytnych, tym samym udostępniając ogrom wiedzy cywilizacji zachodniej. Wiele rękopisów pojawiło się po łacinie i hiszpańsku (kastylijsku). Przełożyli na łacinę wszystkie dzieła Arystotelesa oraz wiele prac filozofów i uczonych muzułmańskich i żydowskich, m.in.: Awicenny, Al.-Ghazaliego, Awicebrona.

Gerard z Kremony był jednym z najbardziej efektywnie pracujących przedstawicieli szkoły z Toledo. Przełożył m.in. dzieła takich znanych nazwisk, jakimi byli: Awicenna, Albucasis, Arystoteles, Al-Farabi, Ptolemeusz. Być może nie każdy jest świadom, że to właśnie on wprowadził do Europy cyfry arabskie.

Roger Bacon – XIII-wieczny angielski franciszkanin, uczony, zwany doctor mirabilit (w dosłownym tłumaczeniu „wspaniały nauczyciel”), filozof średniowieczny. Mówi się, że był pierwszym językoznawcą, który stwierdził, że tłumacz powinien posiadać gruntowną znajomość zarówno języka źródłowego, jak i tego docelowego, aby uzyskać dobre tłumaczenie. Uważał również, że powinien bardzo dobrze znać dziedzinę, której dotyczył przekład.

Pierwsze drobne tłumaczenia na język angielski zostały wykonane przez Geoffreya Chaucera w XIV wieku. Chaucer był angielskim poetą, filozofem i dyplomatą. Jego najważniejszym i zarazem najbardziej znanym dziełem są „Opowieści kanerberyjskie”.

Przetłumaczył z francuskiego „Opowieść o Róży”, późnośredniowieczny alegoryczny poemat utrzymany w konwencji snu. Z kolei z łaciny podjął się przełożenia dzieł Boecjusza. Zaadaptował także niektóre dzieła włoskiego humanisty Giovanniego Boccaccia na jego własną „Opowieść rycerską” i „Troilus i Criseyda” w języku angielskim. Chaucer był założycielem angielskiej tradycji poetyckiej opartej na tłumaczeniach i adaptacjach dzieł literackich w języku łacińskim i włoskim, dwóch językach, które były bardziej ukształtowane niż angielskie w tym czasie.

Najdoskonalszym religijnym tłumaczeniem tego czasu była Biblia Wycliffe’a (1382-84), nazwana tak na cześć Johna Wycliffe’a /Jana Wiklifa. Człowiek ten był angielskim teologiem, reformatorem Kościoła, profesorem teologii Uniwersytetu w Oksfordzie, duchownym katolickim. To właśnie on był inicjatorem pierwszego przekładu Biblii na język angielski – tłumaczenie z łaciny pod jego kierownictwem trwało ok. 20 lat i ukończono je w 1382 roku.

Sztuka przekładania

Jak więc widzimy już od dawnych wieków trwały sporo o to, w jaki sposób przekładać, aby w możliwie najlepszy i zarazem najbardziej estetyczny sposób przygotować tłumaczenie wielu ważnych i wspaniałych dzieł. Pracę nad tymi największymi tytułami w historii świata podejmowali wybitni tłumacze, ludzie, których znajomość nie kończyła się na znakomitym opanowania języka czy języków, a zaledwie stanowiła część ich ogromnej wiedzy na temat literatury, religii, historii i wielu innych dziedzin.

Zależy ci na dotarciu do profesjonalnego tłumacza? Współpracujesz wyłącznie z zawodowcami mogącymi pochwalić się bogatym portfolio, a także referencjami od poprzednich klientów? Jednym z najszybszych sposobów skontaktowania się z właściwym specjalistą jest skorzystanie z sieci kontaktów renomowanego biura tłumaczeń.