Ciężki orzech do zgryzienia po angielsku, czyli jak radzić sobie z metaforami w języku obcym

Tłumaczenie może być dużym wyzwaniem, ale tłumaczenie metafor jest jeszcze trudniejsze. Trzeba tu stosować zmienne metody, zamiast używać stałych i tych przypadkowych. Sposób, w jaki przełożysz ją z języka źródłowego na docelowy, zależy od wielu czynników. Zastanawiasz się, czy metafora jest dostępna w języku docelowym, czy istnieje jej odpowiednik w danym języku? Poza jej znaczeniem dużą rolę odgrywają także inne aspekty takie jak m.in. elementy leksykalne czy kontekstowe. Do tego cały czas podczas przekładu musisz mieć na uwadze czytelnika, gdyż to on musi zrozumieć i zaakceptować treść.  Tłumaczenie metafor to dla wielu osób spore wyzwanie, ale rozsądne podejście do ich przekładu powszechnie uznawane jest wśród praktyków na całym świecie. Udomawiać więc czy wybrać egzotyzację? To ciężki orzech do zgryzienia w tłumaczeniach.

Ciężki orzech do zgryzienia: o co chodzi z tą metaforą?

Najprostsza i najbardziej rozpowszechniona definicja mówi, że metafora zwana inaczej przenośną to językowy środek stylistyczny, w którym dwa znaczeniowo obce wyrazy są zestawione ze sobą składniowo tworząc związek frazeologiczny, a ich znaczenie jest inne niż wskazuje na to dosłowny sens.

Twardy orzech do zgryzienia z tej metafory, prawda?

Natomiast najbardziej klasyczna definicja metafory wyszła spod pióra Arystotelesa, a znajdziemy ją w jego dziele o tytule „Poetyka”. Czytamy tam, że: „metafora jest to przeniesienie nazwy jednej rzeczy na inną: z rodzaju na gatunek, z gatunku na rodzaj, z jednego gatunku na inny, lub też przeniesienie nazwy z jakiejś rzeczy na inną na zasadzie analogii”. Warto tu jeszcze tylko wspomnieć o tym, że obecnie uznawana jest ona za błędną, a związane jest to z utożsamianiem porównania i przenośni.

Rodzaje metafor sprawiają, że każdy, kto z nimi ma do czynienia ma naprawdę twardy orzech do zgryzienia:

•  przypowieści, anegdoty, analogie, metafory wbudowane,
•  baśnie, mity, legendy,
•  wytwory artystyczne – rysunek, lalki, gry planszowe,
•  działania symboliczne, rytuały, rzeźba rodziny,
•  metaforyczne zadania domowe.

Metafory są tak bogate w pojęcia związane z kulturą, że są blisko i misternie powiązane ze sobą, zawierają skojarzenia powiązane z określoną społecznością. Przekłady wymagające ich tłumaczenia stawiają wyzwanie przed podejściem do tekstu od strony kultury, języka, a nawet samej koncepcji.

Trudny orzech do zgryzienia…

Przetłumaczenie metafor w rzeczywistości obejmuje wiele czynników, a nie tylko ogranicza się do zapewnienia językowej równoważności danych tekstów. Tłumacz powinien być na tyle sprytny i mieć bogatą wiedzę, aby zidentyfikować aspekty związane z pojęciami i kulturą.

Jak zauważa Michele Prandi w „Typology of Metaphors: Implications for Translation”, to, co absolutnie jest niesamowite w metaforze, to ogromna liczba różnych i nawet zupełnie przeciwnych sobie teorii na jej temat, które pojawiły się na przestrzeni wieków.

W historii metafora została zdefiniowana m.in. jako:

•  przekazanie zwykłego znaczenia czymś nietypowym lub dziwnym (Arystoteles, Poetyka),
•  rozszerzenie znaczenia słowa (Dumarsais),
•  dziwny substytut właściwego słowa (Fontanie),
•  sposób wprowadzania dziwnych koncepcji interakcji (Richards)/

Metafory to naprawdę trudne wyzwanie

Niektóre metafory są spójne, a inne są sprzeczne. jedne zbiegają się ze znaczeniami słów lub wyrażeniami, gdy inne są tekstowymi interpretacjami złożonych wyrażeń. Czasem w jakimś stopniu wynikają z konfliktowych znaczeń. Niektóre są otwarte na zastąpienie, a inne nie.

Swoją drogą nasz ciężki orzech do zgryzienia po angielsku to „A hard nut to crack”. Więc jeśli kiedyś będziesz miał problem – dosłownie czy w przenośni, bardziej w kontekście tłumaczenia, wiesz już jak to powiedzieć. A w dzisiejszym naszym tekście wielokrotnie użyjemy tego przysłowia, ponieważ idealnie wpasowuje się w temat metafor, które są trudne, ale i piękne jednocześnie.

Samodzielne tłumaczenie metafor to zadanie dla eksperta. Jeśli czujesz się na siłach, aby samodzielnie przejść przez ten proces, spróbuj stanąć na wysokości zadania. Jeśli jednak to zbyt duże wyzwanie dla Ciebie zastanów się czy nie lepiej jest powierzyć to zadanie doświadczonemu tłumaczowi. Specjalizujemy się w profesjonalnym i dopasowanym do kontekstu oraz kultury docelowej tłumaczeniu metafor w ponad 50 językach.

Czytaj również:

• Techniki tłumaczenia tekstów naukowych
• Przegląd narzędzi do tłumaczenia online
• Polskie biura tłumaczeń specjalizujące się języku chińskim – czy mają sens?
• Jak tłumaczyć stronę www?
• Czy reklama biura tłumaczeń w gazecie może być skuteczna?

Twardy orzech do zgryzienia: Trudne wybory – udomowienie i egzotyzacja

Ciężki orzech do zgryzienia po angielsku „A hard nut to crack” a strategie przekładowe

Strategia przekładowa znana jako udomowianie i egzotyzacja została wprowadzona przez Friedricha Schleiermachera, XIX-wiecznego niemieckiego teoretyka i historyka tłumaczeń. Ten teolog protestancki, filozof i pedagog w 1813 roku w dziele zatytułowanym „Über die verschiedenen Methoden des Übersetzens” zestawił ze sobą dwie koncepcje przekładu metafor – alienację i neutralizację.

Naprawdę trudny orzech do zgryzienia – o co chodzi z udomowieniem i egzotyzacją?

Dziś zwykło się te terminy określać jako udomowienie i egzotyzacja, co zawdzięczamy Lawrence’owi Ventutiemu, amerykańskiemu teoretykowi i historykowi przekładu, tłumaczowi języka włoskiego, francuskiego i katalońskiego oraz jego pracy pt. „The Translator’s Invisiblity – The History of Translation”, która ukazała się w 1995 roku.

Na czym to polega?

Choć rzeczywiście jest to ciężki orzech do zgryzienia, tłumacz ma do wyboru dwie strategie:

•  zostawić autora w spokoju i przybliżać do niego czytelnika,
•  zostawić czytelnika w spokoju i przybliżać do niego autora.

Udomowienie – czyli jak to jest mieć twardy orzech do zgryzienia w tłumaczeniu tego rodzaju

Nastawione jest na kulturę docelową, a nie skupianie się na tekście oryginalnym. W tej strategii przekładowej tłumacz zestawia jednostki leksykalne języka źródłowego z odpowiadającymi im wyrażeniami, upraszczaniem tekstu, a także dodaje według niego koniecznych wyjaśnień do tekstu. Stosuje się tu przezroczysty styl, dzięki któremu czytelnik ma wrażenie jakby bez jakichkolwiek problemów czytał oryginał.

Egzotyzacja – czyli jak to jest mieć twardy orzech do zgryzienia w tłumaczeniu tego rodzaju

Zachowuje specyficzne dla kultury źródłowej terminy oraz identyczną lub bardzo zbliżoną formę do oryginalnego tekstu. Ta strategia tłumaczeniowa uwydatnia różnice lingwistyczne i kulturowe materiału pierwotnego. Dzięki niej tłumacz ma możliwość pozostać wierny oryginałowi.

Czym powinien wyróżniać się dobry tłumacz? Jego wyróżnikiem jest fakt, że niezależnie od trudności materiału do przekładu zawsze oddaje w ręce klienta najwyższej jakości tłumaczenie. Zależy ci właśnie na tym? Skonsultuj się z jednym z ekspertów renomowanego biura tłumaczeń.

W świecie metafor Petera Newmarka

Perter Newamark był naukowcem, pisarzem, profesorem Uniwersytetu w Surrey. Uznaje się go za ojca brytyjskiej teorii przekładu. W tłumaczeniach najbardziej interesowała go prawda i dokładność. Wydał wiele prac, a te najbardziej znane dotyczące tłumaczeń, to: „Approaches to Translation” (1981), „A Textbook of Translation” (1988), „Paragraphs on Translation” (1989), „About Translation” (1991), „More Paragraphs on Translation” (1998).

Metaforę można zdefiniować jako pośrednie porównanie dwóch lub więcej pozornie niezwiązanych ze sobą rzeczy lub tematów. Jak wskazuje Newmark, punkt podobieństwa może być fizyczny, ale często jest wybrany ze względu na jego konotacje.

Peter Newmark omawia zresztą szereg funkcji metafory:

•  zdefiniowanie czegoś bliżej,
•  ozdoba do pokazania podobieństw,
•  stworzenie efektu emotywnego,
•  przedmiot zainteresowania mediów,
•  podstawowy element języka, w którym później staje się on językiem martwym lub dosłownym.

Co to znaczy twardy orzech do zgryzienia w kontekście metafor

Według niego teoria przekładu koncentruje się głównie na poważnym celu metafory, który polega na opisaniu istoty, zdarzenia lub jakości bardziej całościowo i zwięźle, a także w bardziej złożony sposób niż jest to możliwe za pomocą dosłownego języka.

Istnieje pięć terminów związanych z metaforą, które definiują powiązane z nią pojęcia:

•  obiekt, czyli przedmiot opisany przez metaforę,
•  obraz, czyli pozycja, pod względem której przedmiot jest opisany,
•  zmysł, to punkt podobieństwa między przedmiotem a obrazem,
•  słowo „metafora” jest faktycznym słowem,
•  „metonim” jest jednym słowem, który jest używany zamiast całości i może stać się „martwą metaforą”, czyli dosłownym językiem.

Rodzaje metafor według Petera Newmarka

U tego brytyjskiego naukowca specjalizującego się w przekładach znajdziemy 6 typów różnych metafor.

Martwe metafory

Są to metafory, które często odnoszą się do powszechnych terminów czasu i przestrzeni, ogólnych cech ekologicznych i głównych ludzkich działań. Stały się dosłownym językiem, ponieważ użytkownicy nie rozpoznają ich jako metafor, stąd ich obrazy zostały utracone. Idiomy, metonimy, synecdocha i słowa akceptowane jako terminy techniczne również stają się martwymi metaforami. Tu dopiero mamy świetny przykład tego, co to znaczy twardy orzech do zgryzienia w przekładzie. Ale to nie wszystko!

Martwe metafory mogą mieć trzy typy:

•  obraz i zmysł są zachowane w drugim języku,
•  tysiące słów oznaczających przedmioty, np. metonimy,
•  nietechniczne słowa, które wydają się mieć jednocześnie konkretne i symboliczne znaczenie.

Klisza

Klisza umiejscowiona jest między metaforami martwymi a metaforami. Jest używana jako odpowiednik jasnej myśli, często wzrusza, ale bez korespondowania z faktami sprawy. To dopiero twardy do zgryzienia orzech!

Zwykle składają się z dwóch rodzajów kolokacji:

•  przenośny przymiotnik,
•  dosłowny rzeczownik.

Metafory giełdowe

Ustalona metafora, która w nieformalnym kontekście jest skuteczną i zwięzłą metodą objęcia sytuacji fizycznej i / lub psychicznej zarówno w sposób referencyjny, jak i pragmatyczny.

Mogą:

•  mieć dystans kulturowy lub pokrywać się,
•  być używany uniwersalnie lub przynajmniej w szerokim sensie,
•  mieć subiektywne aspekty.

Dostosowane metafory

W rzeczywistości są metaforami czasowymi, ale zostały dostosowane przez pisarza lub prelegenta do nowego kontekstu. Tu także tłumacz ma twardy do zgryzienia orzech, jeśli chce, aby jego praca odznaczała się najwyższą jakością.

Ostatnie metafory

Naukowiec definiuje je jako metaforyczny neologizm, często anonimowo wymyślony. Zazwyczaj klasyfikowane jako slang.

Oryginalne metafory

Zawierają one rdzeń ważnego przesłania pisarza, jego osobowość czy komentarz w odniesieniu do życia. Te metafory są nie tylko złożone, ale mają podwójne znaczenia. Mogą również zawierać osobisty lub dialektalny czy irracjonalny element charakterystyczny dla wyobraźni.

Przekładanie literatury i poezji to trudny i wymagający proces. Zastanawiasz się, komu powierzyć ich tłumaczenie, aby przekład był naprawdę prawdziwą perełką? Dobrym rozwiązaniem jest współpraca z doświadczonymi tłumaczami literatury, którzy doskonale znają specyfikę tego rodzaju treści. Jeśli potrzebujesz wsparcia w tłumaczeniu metafor, skorzystaj z pomocy naszych tłumaczy. To profesjonaliści, którzy doskonale znają nie tylko wybrany język, ale także wszelkie niuanse językowe zapewniając wysokiej jakości tłumaczenia wielu branż.

Kilka strategii na tłumaczenie metafor za Peterem Newmarkiem

Newmark odnotowuje następujące siedem procedur tłumaczenia metaforycznego, które sprawiają, że ciężki orzech do zgryzienia tłumaczenie, nie jest aż tak przerażający.

•  Ten sam obraz jest reprodukowany w tłumaczeniu pod warunkiem, że jest porównywalny pod względem częstotliwości i wykorzystania w odpowiednim rejestrze. Metafory jednego słowa są częściej tłumaczone tą metodą, podczas gdy tłumaczenie złożonych metafor lub idiomów zależy od kulturowego nakładania się. Odtwarzanie pojedynczych słów oznaczających sens zdarzenia jest trudniejsze i zwykle musi być tłumaczone na dowolny tekst. Wreszcie, nadużywanie zwierząt może mieć kulturowe lub subiektywne konotacje, ale może być również całkiem powszechne.
•  Obraz oryginalnego tekstu można zastąpić standardowym obrazem tłumaczenia, pod warunkiem, że jest on kompatybilny kulturowo i prawdopodobnie ukuty przez jedną osobę i rozproszony przez popularną mowę. Stereotypowe metafory powinny zostać przekonwertowane na sens niezależnie od tego czy istnieją w tłumaczeniu, czy nie. Eufemizmy są również metaforami i często trzeba je zastąpić odpowiednikami kulturowymi.
•  Metaforę można przetłumaczyć jako porównanie przy zachowaniu obrazu. To ją zmienia, szczególnie jeśli tekst tłumaczenia nie ma charakteru emotywnego. Ta procedura może być używana dla dowolnego słowa i oryginalnej metafory. Choć początkowo wydaje się to ciężki orzech do zgryzienia – tłumaczenie dzięki tej procedurze jest ułatwione.
•  Metaforę można przetłumaczyć jako porównywalną wraz z jej sensem. Jest to procedura kompromisowa i łączy razem tłumaczenia komunikatywne i semantyczne, które są adresowane zarówno do laika, jak i eksperta. Skupiamy się głównie na „połysku”, a nie równoważnym efekcie. Warto zauważyć, że niektóre metafory mogą być niekompletne w tłumaczeniu bez dodania komponentu sensu.
•  Metaforę można przekształcić w sens. Ta procedura może być zastosowana w dowolnym typie tekstu i preferowana, gdy wymiana obrazu z tekstu pierwotnego na tłumaczenie jest wyjątkowo szeroka pod względem sensowności lub rejestru. Aby wykonać tę procedurę, sens metafory powinien być analizowany pod kątem składowym, ponieważ obraz jest wielowymiarowy.
•  Dość radykalne podejście polega na usunięciu metafory wraz z komponentem zmysłowym, jeśli jest ona zbędna.

Czasami tłumacz chce się upewnić, że obraz zostanie poprawnie zrozumiany, więc dodaje również element „blasku”. Może to sugerować brak zaufania do siły i jasności metafory, ale może być użyteczne, jeśli metafora się powtarza.

Co to znaczy twardy orzech do zgryzienia w tłumaczeniu?

Szacunek dla tekstu źródłowego jest pustym roszczeniem, jeśli nie jest on poparty głęboką świadomością struktury metafory i znajomością obu języków oraz samych tekstów. Można tego nauczyć się zdobywając wiedzę i kształcąc umiejętności. Lepsza znajomość metafor jest nie tylko istotnym krokiem w kierunku poprawy jakości przekładu, ale i większej swobody w zmaganiu się z tym trudnym problemem.

Ciężki orzech do zgryzienia w tłumaczeniach to zazwyczaj określenie do wszystkich tych sytuacji, kiedy nie tylko trafiasz na coś wyjątkowo trudnego, ale charakterystyczne dla tych wszystkich osób, które jeszcze nie opanowały wystarczająco odpowiedniej wiedzy, aby w sferze metafor poruszać się z największą swobodą. Oczekujesz gwarancji, że ważny dla Ciebie tekst literacki zostanie przełożony poprawnie, spójnie i naturalnie?

Sprawdź nasz cennik i skorzystaj z pomocy naszych tłumaczy, którzy zapewnią tłumaczenie zgodne z intencją autora oryginału.