Jiří Levý oraz jego teoria przekładu i samodzielne decyzje tłumacza

Jiří Levý, z wykształcenia bohemista i anglista, był czeskim teoretykiem przekładu. W 1949 roku został doktorem w wyniku rozprawy przeprowadzonej na temat rozwoju czeskich teorii i metod tłumaczenia. To, co w jego tezach powinno zainteresować każdego tłumacza, to podkreślana przez niego teza, iż praca translacyjna to szereg bardzo ważnych wyborów dokonywanych w procesie przekładu.

Jiří Levý tłumacz

Jiri Levy (Jiří Levý) był czeskim historykiem, teoretykiem literatury i przekładu. Jego prace i teoria przekładu literackiego miały ogromny wpływ nie tylko na rozwój przekładoznawstwa w Czechosławacji, ale także i poza granicami tego państwa.

Jiri Levy – teoria, którą przedstawił głosiła to, że tłumaczenia specjalistyczne są prostsze od tych literackich. Najbardziej jednak zasłynął za sprawą teorii przekładu mówiącej o tym, że praca tłumacza to szereg ważnych i trudnych wyborów.

Czytaj również:

• Kategorie transformacji językowe Barchudarowa
• Praca jako tłumacz freelancer
• Tłumaczenie pisemne a ustne

Jiří Levý tłumaczenie  literackie – „wyższy poziom” niż specjalistyczne?

Jiří Levý jako historyk literatury i literaturoznawca, a także tłumacz, odkąd sięgał pamięcią interesował się przede wszystkim tłumaczeniem poezji i prozy. Sugerował, że przekłady specjalistyczne są znacznie bardziej szablonowe, a co za tym idzie – łatwiejsze, niż literackie.

Czy można zgadzać się z nią? Jiří Levý i teoria, która wypływała z jego prywatnych zainteresowań, wiedzy i doświadczeń być może nie przekonuje każdego.

Jiří Levý i tłumaczenia – w tym temacie najbardziej interesowały go takie kwestie jak:

• dzieje myśli przekładoznawczej,
• wersyfikację i teorię wiersza,
• czeską poezję ludową,
• stosowanie metod interdyscyplinarnych w humanistyce.

Teoria przekładu literackiego jako proces podejmowania decyzji

Teoria przekładu literackiego w oczach czeskiego historyka literatury i literaturoznawcy podkreślała, że:

• tłumaczenie jest jak gra, z której każdym kolejnym etapem podejmujemy szereg wyborów i decydujemy się na wykonanie ruchów, które nakierowane są na konkretny cel.
• Każdy kolejny ruch wpływa przy tym na dalsze decyzje, cały proces jest więc po prostu ich szeregiem, uporządkowanym wedle doświadczenia, wiedzy i uznania tłumacza.

Jednym z elementów dobrego przekładu nakierowanego na wybór jest zastosowanie odpowiedniego paradygmatu.

Paradygmat: zbiory określonych rozwiązań

Rozsądny tłumacz wybiera zawsze spośród paradygmatów odpowiadających kontekstowi wypowiedzi, tekstu, przekładu. Te właśnie decyzje dają efekt w postaci jego naturalności. To jednak nie wszystko.

Odpowiedni wybór wpływa także na interpretację tekstu, co ma bardzo duże znaczenie dla procesu zrozumienia go przez odbiorcę. Decydując się na jeden odpowiadający tłumacz automatycznie zaczyna podążać w ustalonym kierunku.

Teoria przekładu: Wybór paradygmatu zdeterminowany jest także odbiorcą tłumaczenia

Teoria przekładu a odbiorca tłumaczenia

Ponieważ osoby, do których przekład jest kierowany, reprezentują bardzo szeroki przekrój społeczny, możemy mówić o czterech stylach słownictwa:

• wulgarne,
• potoczne,
• książkowe,
• literackie.

Jiří Levý – tłumaczenia: W swoich pracach czeski badacz podkreślał, że wybór odpowiedniego paradygmatu zależy nie tylko od obiektywnych uwarunkowań przekładu. Istotne są tu również elementy subiektywne – takie jak poczucie estetyki, pamięć czy zasób słownictwa tłumacza.

Jiří Levý tłumaczenie: Jakich istotnych wyborów dokonuje się w procesie tłumaczenia?

Jiří Levý – tłumacz 

Decyzje podejmowane przez tłumacza można w skrócie podzielić na:

• potrzebne – i niepotrzebne,
• umotywowane – i nieumotywowane.

Ich konstrukcje mogą więc wyglądać następująco, w zależności od tego, którą z opcji obierze:

• decyzja potrzebna i nieumotywowana – podnosi znacznie niebezpieczeństwo wykonania błędnego przekładu, dlatego warto jednak znaleźć motywację, chociażby w bardzo szerokim kontekście, np. całego utworu,
• decyzja niepotrzebna i umotywowana – decyzja dodatkowa, zależna od wyczucia tłumacza,
• decyzja potrzebna i umotywowana – najczęściej ma jedynie charakter dodatkowy,
• decyzja niepotrzebna i nieumotywowana – wynika praktycznie wyłącznie ze swobody tłumacza, którą w szerokim zakresie wykorzystuje on do jak najlepszego jego zdaniem oddania specyfiki tekstu pierwotnego.

Niezależnie jednak od tych wszystkich kategorii i podziałów, ostateczną decyzję – a właściwie cały ich łańcuch, ciągnący się od początku do końca realizacji zlecenia – determinuje głównie wyczucie samego tłumacza. Wskazuje to jasno, że nie da się wykonać naprawdę dobrego przekładu bez posiadania i umiejętnego wykorzystywania szerokiej wiedzy, nie tylko z zakresu języka obcego.

Warto prześledzić inne teorie przekładu literackiego, aby skonfrontować je z tym podejściem.

Współczesne teorie przekładu

Interesują Cię współczesne teorie przekładu? Najlepiej do tematu podejść rzeczowo i zaczerpnąć wiedzę na ten temat z publikacji książkowych. Dobrym przykładem jest tu chociażby antologia „Współczesne teorie przekładu” autorstwa Piotra Bukowskiego i Magdy Heydel.