Tekst jako całość. O kogniwistycznej teorii języka

26 stycznia 2012

W dziedzinie tłumaczeń powstało wiele ciekawych pozycji, związanych z teorią przekładu. Jak każda dyscyplina, i translacja, posiada swojego rodzaju podręczniki. Niektóre z nich warto sobie przyswoić, gdyż pozwalają one bardziej obrazowo spojrzeć na tekst, który przekładamy.

Wiele wartościowych pozycji, z naukowego punktu widzenia opisujących proces translacyjny, ściśle odnosi się do tłumaczeń literatury. Warto przyswoić sobie tę fundamentalną wiedzę, niezależnie od tego, czy jest się tłumaczem literackim czy prawniczym. Każda wiedza w końcu się przydaje, a wszelka literatura naukowa, kształtuje świadome spojrzenie na przekładany tekst.

Czytaj również:

Kogniwistyczna teoria języka ma źródła w angielskim językoznawstwie. Już samo przetłumaczenie owej teorii na język polski, budzi niemałe trudności. Można ją jednak przenieść na grunt praktyczny. Oto jej podstawowe wyznaczniki:

analizując tekst musimy widzieć go jako całość, a nie jako składową różnych elementów. To, co mam do powiedzenia muszę zobrazować całym tekstem;
tłumacz nie jest językoznawcą. Nie może być on jednak wobec niego obojętny, ponieważ językoznawczy aparat jest uważany za wstępny etap procesu translatorskiego (z franc. „explication du texte”);
aby ocenić jakość przekładu, należy go zestawić z oryginałem. Na jego kształt mogą wpływać kwestie na pozór subtelne – jednym z naczelnych pojęć staje się tutaj obrazowanie. Obrazowanie jest słowem-kluczem w kogniwistycznej teorii języka. Pozwala ono wydobyć wszelkie rozbieżności na światło dzienne;

na strukturę gramatyczną należy spojrzeć, jak na symbol;
podstawową jednostką doświadczania jest wydarzenie, sceneria jest szeroko rozumianym kontekstem. To wydarzenia są wymiarami obrazowości, jej aspektami. Tłumacz musi umieć je zobaczyć;
profil konkretyzuje postrzeganie. Może on mieć charakter temporalny – determinuje to, co będzie – oraz atemporalny, dotyczący nieokreślonego czasowo stanu.

Kogniwistyczna teoria języka pozwala spojrzeć nam na tłumaczony tekst, jak na obraz, na który składają się poszczególne elementy. Tak, jak na malarskim dziele wszystkie składniki są ważne, tak i tekst jest pełny, tylko wtedy, gdy uwzględni się ogół jego elementów. Wszystko jest ze sobą powiązane i od siebie uzależnione. Tylko całość utworu daje jego prawdziwy obraz. Stąd pracując z tekstem musimy widzieć go całościowo, a nie w odrębnych częściach.