Język mówiony a pisany – różnice istotne w pracy tłumacza

Ludwig Wittgenstein mawiał: „granice mojego języka są granicami mojego świata”. Z kolei Frank Smith uważał, że: „jeden język ustawia Cię w korytarzu życia. Dwa języki otwierają każde drzwi po drodze”. Jaki wpływ na pracę tłumacza ma język mówiony i pisany? Są tu jakieś szczególne różnice, a może w ogóle ich nie ma? Komuś, kto nie zajmuje się profesjonalnie tłumaczeniami zapewne trudno udzielić odpowiedzi na to pytania. Jest to jednak temat, który szczególnie powinna poznać każda osoba myśląca o zawodzie tłumacza. Dowiedzmy się więc jak to wygląda w praktyce!

Czym jest język klasyczny, a czym mówiony?

Nie trzeba być naukowcem, aby wiedzieć, co jest językiem pisanym, a co tym mówionym. Przeciętnej osobie na pewno niełatwo zdefiniować te pojęcia. W odniesieniu do tłumaczeń językiem klasycznym zazwyczaj mówimy o języku pisanym (jeden z jego najbardziej znanych stylów to ten formalny). Trzeba jednak dość ostrożnie podchodzić do tych pojęć. Można powiedzieć, że z reguły będziemy mówili tutaj o poprawnej polszczyźnie, czyli języku, który respektuje zasady ortograficzne, gramatyczne i stylistyczne. Co ważne, w odróżnieniu od języka mówionego, nie występuje tu slang, potoczne wyrażenia czy zapożyczenia językowe. Dobrym przykładem jest język nauki i techniki, dokumenty czy podręczniki. Wszystko to, co jest przeciwieństwem języka mówionego, który jest typowy dla stylu potocznego. Nie można jednak generalizować, nie zawsze mowa jest niepoprawna, pełna potocznych wyrażeń czy słowotwórstwo. Dodajmy jeszcze, że w przeciwieństwie do języka klasycznego typowa dla mowy jest emocjonalność. Ciekawostką jest fakt, że język mówiony występuje nie tylko w mowie, ale i tekstach. Jak to możliwe? Wystarczy otworzyć dowolny kryminał, powieść sensacyjna czy chociażby literatura dla dzieci i młodzieży.

Czytaj również:

• Ze skrajności w skrajność – czyli złoty środek w pracy tłumacza
• Znaczenie pragmatyczne a proces przekładu
• Znaki specjalne po angielsku
• Zobacz dlaczego nie należy zlecać tłumaczenia na ostatnią chwilę

Język pisany a mówiony – którego używa się podczas tłumaczeń?

Tłumacz wykonując tłumaczenie może używać języka pisanego i mówionego. Zwróć uwagę, że istnieją nie tylko tłumaczenia pisemne, ale i tłumaczenia ustne. W tym drugim przypadku język mówcy może być naukowy, bardzo specjalistyczny, choć mamy tu do czynienia z językiem mówionym. Jak widać sprawa jest bardziej złożona. Dlaczego? Zwykle tłumacz ustny pracuje na konferencjach naukowych czy spotkaniach biznesowych, więc naturalnie przekłada się to na poziom języka i słownictwo. Powtórzymy raz jeszcze: nie utożsamiajmy języka mówionego z tym, co „najgorsze” w stylu potocznym.

Warto na tłumaczenia spojrzeć również z innej strony. Zwykle tłumacz wybiera najbardziej odpowiedni język do konkretnego zlecenia. Projekty, treści i materiały, które trafiają w ręce profesjonalistów są naprawdę bardzo różne. Teksty naukowe wymagają innych słów niż chociażby tekst na stronę internetową czy ten do powieści kryminalnej. Są też i takie sytuacje, kiedy tłumacz musi swobodnie posługiwać się zarówno językiem pisanym, jak i mówionym. Wszystko więc zależy od materiału źródłowego, słownictwa, kontekstu i tego, na czym zależy klientowi.

Charakterystyczne różnice między językiem mówionym a pisanym w kontekście tłumaczeń

• Język pisany ma charakter trwały, czego nie możemy powiedzieć o języku mówionym, który cechuje ulotność i ścisłe powiązanie z konkretnym kontekstem sytuacyjnym.
• Język pisany pozwala na komunikację z adresatem nawet pod jego nieobecność. Mowa jest dialogiem.
• Język mówiony nie dba o zachowanie takiego ładu kompozycyjnego, jak ma to miejsce w przypadku wypowiedzi pisemnej.
• Cechy języka mówionego to: jest wzbogacony o mimikę, gestykulację osoby mówiącej i odbiorcy oraz o kod niewerbalny (język pisany jest tego pozbawiony).
• Typowe cechy języka pisanego różniące go od mowy to na przykład: logiczna i bardziej uporządkowana struktura, bogatsza składnia, dbałość o styl, zachowanie spójności.
• Język mówiony jest językiem bardziej potocznym. Znajdziemy w nim wiele wyrazów i wyrażeń nacechowanych emocjonalnie. W odmianie pisemnej języka (polszczyzny czy angielszczyzny) tekst rządzi się w znacznym stopniu przyjętymi zasadami, na przykład ortograficznymi czy ogólnie przyjętymi konwencjami pisarskimi.
• Słownictwo języka pisanego, na przykład języka polskiego, ma elementy tak zwanego rejestru wysokiego, czyli wyrazy książkowe.
• Język mówiony i pisany mają też różny poziom językowy konstrukcji zdaniowych, w pierwszym przypadku zdania są prostsze.
• Zdania w języku mówionym mają tak zwane omyłki słowne, których zwykle pozbawione jest pismo.